क्योलोलो क्योलोलो याखारगि म्हिसे ङाला काङरि फ्यालासि निजि । ङा तीब्र गतिरि डेनम्हि दोबाकेन मुला, बिले ब्रेल्साङलिच्छा खाजिबाइ चतुर म्रिङ्कोला फुर्तीला छ्याम ह्रोम्बोव्रता ताबारि चुला । खाइमादाम्मान खालाइसे ङाला काङरि फ्यालाला, चुह्राङ्बा हर्कत ङ्हाच्छाला तिगाइ लाहेन्से ताचिबा मुला । ङ्हाच्छारिक्यार चुह्राङ्बा आतामुबा । हिन्ना, तिर्याम ताबा मुबा तासाइ थे ताम ओतेरिन थुम्जि ।

ल्हानान दिङ ङ्हाच्छा याखारगि ग्योइकाइ गेताङरि ङालान दिङ्ला याखारगि सज्जनसे मोक्कोनला ङोन्छाङ ङाला काङरि फ्यालाजि । सामान्यतया, काङरि फ्यालाबा अश्लिल व्यवहार ह्राङ्बान याखारगि मुबा दुइरि लाला । तासाइ थे सज्जनसे सार्वजनिक लिरिन चुह्राङ लाजि । थेलिच्छा ङाइ ङाला ख्यारख्युर राप्बा म्हिजुगुदा गर्वला छ्याम च्याजि– ‘ओइ बिलिङकादे हिन्ना, ल्हाउ च्यागो, ङा डेनम्हि दोजि । थेनिकादे कलम ब्रिचिजि । ....’ तासाइ थेदुइरिन थे फ्यालाबा म्हिसे ङाला मुतेबा अहंकार छ्याकछिग निला लाजि । थेसे पाङ्जि, ‘ह्राङ्लाम रिम नोन चुह्राङ्बा मुला, म्हे, बामान थेन कन्याला काङरि फ्या लानोन तोला ।’ बिले, थेसे ङादा ग्रेन ब्रिखेन तेन्चिबा आरेमुबा, बामान बिसि तेन्बा मुबा ।

डेनम्हि दोबा ङाला सेम थेनोन दुइरि सिबा मुबा । थेलिच्छा ङाइ डेनम्हिजुगुला दुर्दशा नोन म्राङ्जि । ङाला याखारगि ह्रो पीएचडीला लागि अनुसन्धान लाबाकेन मुबा । डक्टरेट डोबा थेन ग्युइसे आहिन, प्राध्यापककादेला कृपासे याङ्बा ताम हिन्ना । प्राध्यापककादेला कृपासे चोदे ल्हाना ‘डाक्टर’ दोबा मुला कि बिजाकादेसे क्लाङ्मा युङ्बा छेप्जि बिसाम नोन खाजिबाइ न्हा खाजिबाइ डाक्टरदा टासिन ख्लाला ।

तिर्याम चौबाटोरि युङ्बा छेप्बारि चुजि । गोरङ्हा घाइते तासि अस्पताल भर्ना ताजि ओम थे गोरङ्हा हिन्दीला ‘डाक्टर’ मुबा । अस्पतालरि नर्सकादेसे ह्राङ्ला डाक्टरकादेदा ङ्योइमा– ‘डाक्टर साहब’ बिसि ङ्योइमुबा । तासाइ पाङ्सिन ख्लामुबा चु हिन्दीला डाक्टर ।

ङाइ ह्राङ्सेन फ्यालाबा पालेरि तिगाइ म्हिजुगुला काङ छेङ्बा मुला । ख्रुपिन्बा पालेरि के ह्योलाबा मुला । डेनम्हि दोबाला भयावहमि ङाइ ज्याना लासि गोजिन्बा मुबा । आहिन्साम ङा समर्थक हिन्ना । ङाइ ह्राङ्दा खाइमाला डेनम्हि स्होजिन्सेला ।

ङाला ह्राङ्लान सहररि कलेजला याखारगि प्राध्यापक मुबा । थेसे ह्राङ्ला मिनला ङ्हाच्छा ह्राङ्सेन ‘प्राध्यापक’ ब्रिपुङ्बा मुबा । थेनोन दुइरि ङाइ गोबा मुबा– चु भद्दापन न्हाङरिन महानताला संकेत लाबा मुला । थे प्राध्यापक लिच्छा मुम्बइरि निजि ओम थेरि ह्राङ्दा ‘कोन्ज्योसोम रजनीश’ स्होजि । दार्से थे भद्दापनग्याम तिसि मान्यता याङ्बा कोन्ज्योसोम दोबा मुला । ङाइ नोन ह्राङ्ला मिनला ङ्हाच्छा ‘पण्डित’ ब्रिबा हिन्साम ओन्मान ‘पण्डितजी’ दोजिन्सेला ।

ङाइ म्हान्ना, म्हिकादेसे दाते ङाला काङ तिल्दा फ्यालाबारि चुबा मुसिम ? चु डेन तिक्खुरि खाराङ लासि केजि ? थाल्बा तिगाइ लारि ङाइ थेह्राङ्बा ग्रेन गे तिगा लाजि ? न्हा तिगाइ विशेष ब्रिबा मुला न्हा खाजिबाइ साधना लाबा मुला । समाजला लागि खाजिबाइ कल्याणकारी गे नोन लाबा आरे । न्हा माङरे न्हाबा मुला । न्हा गेरुक्वान क्वान्बा मुला । खेप्पा नोन दोबा आरे । तासाइ म्हिकादेसे बिमुला– ‘चुमि म्हेमे हिन्ना’ ओम काङरि फ्या लाला । चोदे खालाइ कमिना मुजि बिसाम थेन्ना कमिनापनला दिङ नोन ६०–७० दिङला तासिन ख्लाला । म्हिकादे खेप्पा कमिनापनला नोन काङ फ्या लाला । ङाला कमिनापन दातेइ डेनलाबा लायकला ताबा आरे ।

चु दिङनाङ ङाला गिक्खेन तपस्या मुला– काङ क्युइसि अस्पतालरि गुर्बा मुला । नाख्रु थुइसाइ नोन स्हुला कारण काङ फुर्तिला छ्याम स्योङ्बारि आखाम । म्हिजुगुसे ङाला चु असहायताला अनुचित फाइदा किन्सि योना योना ङाला काङरि फ्या लाला ।

ओम ङा आराम लाबाला लागि ल्हाना ह्राङ्बा फलैचारि स्योन ताचिबा ताला । फलैचा चुह्राङ्बा साङ्मा तिसा हिन्ना, थेरि म्हेर्बा दुष्टात्माला नोन काङ फ्यालाबारि सेम ताला । तिगा ङाला क्युइबा काङग्याम स्हेरला छ्याम डेन नोन केबा हिन्ना ? चोदे हिन्ना बिसाम चु खाजा डेन हिन्ना ।

ङादा थाहा मुला, ह्युलरि दाते खाजिबा वातावरण मुला, थेरि डेनला काङ क्युइबा मुला । चुनोन कारणसे ङादा नोन चु खाजा डेन पिन्बाकेन मुला । म्हिजुगुसे म्हान्मुसिम, ‘चुला काङ क्युइबा मुला । चु असमर्थ ताजिन्बा मुला । दयनीय मुला । निगे, चुदा डेन लाइ ।’

हिन्ना, नाबा दुइरि खाइमागि डेन थोन्ना । ङा याखारगि ह्रोला छ्यामरि ग्योइकाइ थेन समाजला याखारगि सेवकदा ह्रुप ताबारि निमुबा । थे सेवक रेजि, ङाला ह्रोसे थेला काङरि फ्यालाजि । माङ्ग्यार थोन्माहेन्से ङाइ ह्रोदा ङ्योइजि, ‘यार, एसे तिल्दा थेला काङरि फ्यालाबारि चुबा ?’ ह्रोसे बिजि, ‘एदा थाहा आरे, थेदा डायबिटीज ताबा मुला ।’ दारे चोदे डायबिटीजसे डेन केना लाबारि खाम्ला बिसाम क्युइबा काङसे नोन केना लाबारि खाम्ला । चुरि तिगाइ अनौठो आरे ।

म्हिकादेसे नाबा दुइला फाइदा आकिन्बा खानाङ म्राङ्ला ले ? ङाला याखारगि ह्रो नाबा मुबा । खालाइ जामेकोला थेदा ह्रुप ताबारि खामा, थे थोबो चुङ्सि क्राबारि चुमुबा । जामेकोलासे ङ्योइमुबा, ‘तिगा थोबो स्हुखाबा मुला ?’

थेसे पाङ्मुबा, ‘हिन्ना, थोबो थिइनोन लाबा ह्राङ्मुला ।’ थेलिच्छा जामेकोलासे सहज लिरि थेला थोबो मालिस लाबारि चुमुबा ।

लिच्छा थेला म्रिङ्से थेला चु चाल गोजि । थेसे बिजि, ‘तिल्दा ओम ह्रेम्बोरछे, खाइमा खालाइ म्रिङ्कोला एदा ह्रुप ताबारि खाला, थेदुइरि जेक्खे एला थोबा थिबादोना स्हुखाला ?’

ह्रोसे उचित निसाल पिन्जि, ‘एफिरि ङाला चोदे ल्हाना निष्ठा मुला कि स्यान्दो म्रिङ्कोला म्राङ्मा ङाला थोबो स्हुखाबारि चुला । गोउ, चेगाइला रस चोतेन हिन्ना ।’

डेन किन्बारि नोन याखारगि विधि ताला । ङाइ दातेइ सहज लिरि डेन किन्बारि आखाम । अनौठो अनुभव ताला । दाते ङा ‘पार्ट टाइम’ डेनम्हि जेक्खे हिन्ना ।

तिल्मा गोर ङ्हि म्हि खाजि । ताम जिन्सि रेबाकेन लामा थेनिकादे गुङ्ला याखारगिसे ङाला काङरि फ्या लाबारि या ङ्हाच्छा बाजि । ङानि ङ्हि नोन लोप्बाकेन मुबा । न्हा थेदा काङरि फ्यालाबारि खामुबा, न्हा ङादा काङरि फ्या लापुङ्बारि । तिगादाम्मान तासाइ थेसे ङाला काङरि फ्या लाजि ।

तासाइ ङ्हिछा म्हि दुविधारि मुबा । थेसे निर्णय लाबारि खाम्बा आरेमुबा, ङाला काङरि फ्या लासे व्हा आलासे ? भिखारीसे ह्राङ्बान ङाइ थेदा च्याचिबा मुबा ।

थे जाजाकि कु ताजि । ङाला आशा फुइजि । तासाइ दोसि थे डोङ रेजि । ङा निराश ताजि । थेसे दोसि हिम्मत लासि कु ताबारि म्हाइजि । ङाला काङ दार्बारि चुजि । दोसि थे असफल ताजि । लिच्छारि थेसे लास्सो लासि जेक्खे बिदा ताजि ।

माङग्यार निसि थेसे थेला ह्रोदा बिजि ताला, ‘एनोन यार, खाराङ्बा तुच्छाजुगुला काङरि फ्यालाबारि चुला ।’ तासाइ ह्रोसे निसाल पिन्जि ताला, ‘गे तेबारि कुलुलुतेन चुह्राङ्नोन लासि लातोला ।’

ङा रेनाङ ग्लानीरि ब्लुमचिजि । ङा हिनताग्याम पीडित ताचिजि ।

थेसे ङादा डेन लाबारि लायक आछोर्नि ।

तासाइ चु ग्लानि ङ्यासे म्हाजि, याखारगि व्हाइखाब्रिखेन खासि ङाला काङरि फ्या लाजि । थेदुइरि याखारगि ह्रो नोन छ्याम मुबा ।

काङरि फ्यालामाहेन्से व्हाइखाब्रिखेनसे ङाला ह्रोतेन पाङ्जि, ‘ङाइ ग्योइकाइरि तिगा लोप्बा मुला, थे परसाईंज्यू ग्याम्सेन हिन्ना ।’ तासाइ ङादा थाहा मुला, थे व्हाइखाब्रिखेनदा जोम्नाजुगुरि हुटिङ लाला । ङाला ग्युइसेरला परिणाम चुनोन हिन्ना ? ङाइ पेसिमाम ह्राङ्दा स्होन्बोसे छेप्तोमुबा । तासाइ ङा ताङ्जि । थेसे ङाला काङरि फ्यालाबा मुबा ।

दातेइ कच्चा मुला । ग्याप्से ब्राबाजुगुसेम ह्रेम्बोब्रतादा नोन ह्रिक्पा आरेबा स्होपिन्ना । ङा चु डेनलाबाजुगु ङादा पक्का डेनम्हि स्होबारि कसतिबा मुला । ङाइ पक्का सिद्ध–डेनम्हिजुगु म्राङ्बा मुला । सिद्धजुगु मकरध्वज ह्राङ्बा ताला । थेन्ना बनावट नोन फेबा ताला । थेला लि, मि चुह्राङ्बा ताला, थेसे स्वभाविक लिरि म्हिदा आकर्षित लाला । काङ चुह्राङ्बा कि म्हिकादेसे ह्राङ्नोन कुर्बारि सेम लागाइ । थेन्ना मुतेबा व्यक्तित्वरिन ‘डेनम्हि’ ब्रिबा ताला । ङादा चुह्राङ्बा म्हिजुगु ग्रेन मुर्खह्राङ छोर्ला । तासाइ थेनिकादे पक्का डेनम्हि ताला ।

चुह्राङ्बान याखारगि सिद्ध–डेनम्हिला दिमरि ङा ह्रोतेन छ्याम निबा मुबा । ह्रोसे थेला काङरि फ्यालाजि । थे सिद्धसे आउदिन हाङ्बा दुइरि नोन डेनलाबा म्हिजुगुलम सुविधाला लागि ह्राङ्ला काङ गासे आगाप्ना थान्बा मुबा ।

ङाइ थेला काङरि फ्या आलानि । लास्सो जेक्खे लासि चिजि । थेलिच्छा चमत्कार ताजि । हिन्बाम थेदा ह्राङ्ला डेनम्हि योग्य आछोर्बासे लामा हीनताबोध तातोमुबा । तासाइ लिसो ताजि ।

थेसे ङादा च्याजि । ओम, ङादान हीताबोध ताबारि चुजि– ‘ओहो ! ङा चुदे अधर्मी मुला कि ह्राङ्दान थेला चाङ्मा काङ थुर्बा लायक नोन आडान्नि ।’ ङाइ म्हान्जि चुह्राङ्बा बाध्य ताना लाबा प्रभाव ङा ह्राङ्बा हल्काफुल्का डेनम्हिरि खाइमा खासेला मुसिम ?’

डेनम्हि दोबा चुह्राङ्बा याङ्बा सेमतेन ङाला लोङ्बा दातेइ कायम मुला । डेनम्हि दोबाल अर्थ हिन्ना– ‘नन पर्सन’ बिले ‘अव्यक्ति’ दोबा । डेनम्हि थे ताला, खाल्से मुतेबा ताम तापुङ्ला । खाजिबाइ स्हेला लिब्रो आला । म्हिला, ह्रिक्पाला ङोसेबा चु हिन्ना कि थेसे तिगा तामला लिब्रो लाला ।

ङादा चुह्राङ्बा छोर्ला, म्हिकादेसे ङातेन बिला– ‘दारे ए गुरि चिउ । ए दयनीय मुला । एला लागि मुतेबा स्हे ह्राङ्नोन तासिकेन निसेला मुला । ए खाजिबाइ कारण दोआतो । चुदोना कि नाफ्राङ नोन ङानि ह्राङ्सेन स्युर्सेला मुला ।’

ओम, दारे ह्युलरि दाते डेनम्हिला खाजिबाइ युग मुला ले ? दातेला खाह्राङ्बा वातावरण मुला, थेरि खालाइदा नोन डेन लाबारि पेसेला मुला । डेन खाइमा खेबाः स्योस्योह्राङ रद्दीला टोकरीरि चुङ्बाकेन मुला । विश्वासला ब्लुदा बामासे सखाप ताना लाबा मुला ।

खाजिबा नेतृत्वरि विश्वास मुबा, थेदा लिखन्डि स्होबाकेन मुला । खाजिबा छार नेतृत्व खाबा मुला, थे उन्मादरि ह्राङ्ला क्वान ह्राङ्सेन स्युबाकेन मुला । तिगाइ नेतामि कट्टुरि जेक्खे मुला । ठिमफिला विश्वास म्हाजि । अदालतफिला विश्वास ब्यान्जि । बुद्धिजीविजुगुला नश्लफिरि नोन शंका लाबाकेन मुला । डाक्टरकादेदा नाबा केनालाबा वाला साबित लाबाकेन मुला । खानाङए खाजिबाइ डेन आरे । खाजिबाइ विश्वास आरे ।

ङाइ ङादा डेनलाबाजुगुदा पाङ्ला– ‘चु काङरि फ्यालाबा दुइ आहिन । चुमि ल्याक्पासे छेप्तोबा दुइ हिन्ना । ल्याक्पानाङ छेक्सि क्रान्तिकारी दोगो !’

(परसाईला चर्चित क्यालो छ्योइ ‘विकलांग श्रद्धा का दौर’ ग्याम किन्सि दोःबा ।)

(छिगला अर्थ ः खाजा– विकलांग, डेन– श्रद्धा, डेनम्हि– श्रद्धेय, बिलिङ– साङ्लो, रिम– नियम, के– लगौटी, साङ्मा– पवित्र, नाबा– विरामी, निसाल– उत्तर, ङ्हिछा– दोस्रो, कु– झुक्नु, कुलुलु– उल्लु, ग्युइसेर– शिक्षा, ह्रिक्पा– चरित्र, लिब्रो– बिरोध, खेबा– पुरानो, बामा– तुषारो, ठिम– कानुन)

दोःबा : यकिना अगाध