खात्दामान जातदा सोना लाथान्बा प्रमुख हतियार बिबा थेला ग्योइ हिन्ना । ग्योइसेन थे जातला ग्युइ स्हेङ्ला ओसेम थे ग्युइसे थे जातदा सोना लाबा गे लाला । रेदाङ्सेला केवादा नोन ग्योइसे खिला । रिम, रिमठिम, संस्कृति, धर्म गोल्छेसे जात थेन ग्योइला अंगरक्षक दोसि खाला ।

राज्यसत्तासे पातालरि दोना लामा नोन तामाङला पुर्खाजुगुसे ग्योइदा खाइमाइ आख्लानि । ह्राङ्ला ग्युइदा कमजोर ताना लाबारि आपिन्नि । ठिम, रिमठिम, संस्कृति, धर्मदा माङ्ग्यारला बाङ्ला क्योइबारि कमजोर ताबारि आपिन्नि ओसेमगा मासिन्या जात तिनि नोन नेपालरि ज्योमोलोङ्मा दोसि राप्बा मुला । नारकापाङह्राङ ल्हेबा मुला ।

तामाङ डाजाङ गेन्दुन स्हेङ्बा दुइहेन्से तिनिदोना निरन्तर ग्योइ सोना लाबा गेरि ल्हागतिबा मुला । चु गेन्दुनसे मुतेबा लाला लिच्छाला कामरेकुनु ग्योइरिन ग्योइकाइ गेताङला ङ्योइसाङ लाला । थेरि डोबा रचना थेन थान्बा सेमतेनदा ह्रुप्सि क्योङ लाला लिच्छारि ग्योइरिन लालातिरेम स्योस्यो छिला ओम स्योस्योरि छिपा रचनाजुगुदा पोप्सि ग्योइरिन छ्योइ तेला । ब्रिखेनजुगुदा प्रोत्साहित लाबारि पुरस्कार थेन डेन पिन्ना । चु गे २०५८ दिङहेन्से आख्लाना तिनिदोना चलतिचिबा मुला ।

दुइ प्रिन्टिङ युगदा ठोटा गतिरि ख्लासि डिजिटल युगरिक्यार छ्योङ्माहेन्से तामाङ डाजाङ गेन्दुन नोन डिजिटल युगदा दिङ सोमहेन्से चुङ्सि छ्योङ्बाकेन मुला । तामाङ डाजाङ गेन्दुन थेन ईन्द्रकुमार तामाङ, यकिना अगाध, अर्जुनबहादुर तामाङ, बुद्ध योन्जन थेन सन्चु ब्लोन तामाङला व्यक्तिगत फुल्बा (समर्पण)रि दाते तामाङ डाजाङ डट कम अनलाई डिजिटल बजाररि मुला । चुरि तामाङ ग्योइकाइला छ्याम युट्युबरि खाबा तामाङ व्हाइ÷भिडियो, डिजिटल प्लेटफर्मरि म्राङ्बा तामाङ सम्बन्धी सेमतेन, तामाङसे स्यान्दो ग्योइरि अभिव्यक्त लाबा ताम, तामाङतेन सम्बन्धित तामसोर थेन तामाङला ल्हुइतेन थुइबा मुतेबा सम्बन्धित नुरजुगुदा ह्रुप्बा बाङ लाबा मुला ।

चु अनलाईनसे छार छिग दाम्बा, तामाङ गुङ्ला स्यार–न्हुप भाषिक फेबादा थुइबा लाबा मुला । ङान्छे न्हुपला तामाङ ग्योइ डिक्खेनला लागि न्हुुपला तामाङ ग्योइ खेन्पोजुगुदा रेमरेम म्होइजेन लाबा मुला । सायद पारिश्रमिक आकिन्ना ह्राङ्ला दुइ बर्बाद लासि खटप तातोबा, गेताङ–स्योस्यो–अनलाईनरि लगानी लासि सातानला लागि न्हुसनितोबा, थेफिरि ह्राङ्ला समाजग्याम जस नोन आयाङ्बा ताबासे मुसिम ह्रोनि तिनिदोना तयार ताबा मङ्बा आरे । दाते नोन चु ब्रिताम ग्याम्से सार्वजनिक आव्हान लाला कि ‘ज्योन्खाउ ! ग्योइ सोना लाबा लिच्छाला पुस्ता ह्याङ नोन हिन्ना । तामाङ डाजाङतेन ह्रोगे (सहकार्य) लाइ ।’

तामाङ डाजाङ गेन्दुन थेन समुहसे तिनिदोना व्यक्तिगत खर्चरिन चुह्राङ्लासि ह्राङ्लान ग्योइरि ग्योइकाइला ल्होलो विधाजुगु स्हेङ्सि तामाङ सेमलेङ (वाङ्मय)दा फ्युक्पो दोना लासिकेन बोर्चिबा मुला ।

दाते बजाररि हिगिला ल्हानान चर्चा मुला । विवादजुगु स्हेङ्बाकेन मुला । चुरि ङान्दा नोन अथुर्ना थान्बा आरे । मुलतः ‘तामयीग’ थेन सम्भोटाला गुङ्ला विवादला बाछिटा बित्हुर्सि दाते देवनागरी ब्रिबा पद्दती किन्सि चिबाजुगुदा सुताइ छोइछिटो ल्हागतिबा मुला ।

२०४६ दिङला जनआन्दोलनसे बाबा ह्राङ्बाङ्तेन तामाङजुगुसे नोन ह्राङ्ला जातीय याङ्तामला लागि गेन्दुनजुगु ठ्वाङ्बा संवैधानिक याङ्ताम याङ्जि । थे संवैधानिक याङ्तामला प्रयोगरि केबा गेन्दुन हिन्ना दातेला नेपाल तामाङ घेदुङ । तामाङ घेदुङसे तामाङजुगुला याङ्ताम थेन ङोसेबाला लागि ल्हानान ग्रेन संघर्ष लाजि ओसेम थेसे उपलब्धी नोन किन्जि । ङोसेबा स्थापित लाबा मुद्दारि केबा हिन्ना ‘तामयीग’ हिगि । ‘तामयीग’ हिगिला परिकल्पना लासि प्रयोगरि बाबा ह्रेङ्बा दुइदोना खानाङ नोन विवाद आम्राङ । चुसे तामाङजुगुदा जेक्खे आताना स्यान्दो जातदा नोन ‘तामाङला नोन हिगि मुला होइ’ बिबा भानरि पारतिजि । तासाइ घेदुङसे चुदा व्यवस्थित स्होसि ह्राङ्ला हिगि प्रमाणित लाबारि दुइ पिन्बारि आखाम्नि । खेन्पोजुगुतेन परामर्श लासि निचोडरि दोना लाबारि आखाम्नि ओम चु हिगि दाते ‘नरसिंह‘ अवतार दोसि दाराप्जि । हिगिला खेन्पोजुगुला आन्सार दाते नोन दुइ मुला– ‘तामयीग’ हिगिदा प्राविधिक तामजुगु डिक्ना लासि जोङ्खा ह्राङ्नोन ‘तामयीग’ हिगि प्रमाणित लाबारि । चु असम्भव आरे । सम्भव मुला । चुजा घेदुङसे निश्वार्थपुर्वक लातोबा पहलला ताम ताजि । ‘तामयीग’ हिगि प्रमाणित तासाम तामाङ ङोसेबाला कोशेयुङ्बा दोसेला मुला । दातेदा चुरिक्यार आवाङ्गे ।

घेदुङदा ‘नरसिंह’ अवतार दोबा ‘तामयीग’दा दोसि ‘तावामला न्हाब्याङ चुङ्बा म्हि’ दोना लापिन्जि– सम्भोटा हिगि पक्षधरसे । सम्भोटा लिपी प्रयोग लाबा तामाङजुगुला पाले मुला, ‘सम्भोटादा तापतुप तुप्सि आज्याना न्होङ्ना लाजि ।’ हिगिजुगु स्हेङ्सिकेन निमा हिगिजुगु खालाइ न्हा खालाइला अनुशरण नोन हिन्ना । पे (नक्कल) नोन हिन्ना । चु लिब्रोरि तुक आरे । घेदुङसे हिगि विकास लाबारि आखाम्मा हेन्से दातेला ‘तामयीग’दा सम्भोटाला तामाङ ब्रिबाज्यो बिसि पाङ्तोमुबा । खाराङ्लासि नेपाल सरकार बिले तामाङ डाजाङसे देवनागरी हिगिदा ह्राङ्ला ब्रिबाज्यो स्होबा मुला । घेदुङ ‘तामयीग’ सम्भोटाला ब्रिबाज्यो हिन्ना बिसि ठाडोन अस्वीकार लाला तिल्दाबिसाम ‘तामयीग’दा छार हिगि स्होबा धुनरि मुला । घेदुङ ह्राङ्ला गेरि क्योङ ल्हागाब आताबाला बो (परिणाम) हिन्ना चु घेदुङ ह्राङ्दान ‘तामयीग’ ‘नरसिंह’ अवतार दोबा । थे ‘नरसिंह’ अवतारदा घेदुङला लागि सम्भोटा हिगि पक्षधरजुगुसे छेमङ्हाम्ना ‘तावामला न्हाब्याङ चुङ्बा म्हि’ स्होपिन्बा दुइ हिन्ना चु । चुदा घेदुङसे क्लेसि निबारि खाम्बा आरे ।

सम्भोटा हिगि पक्षधरजुगुला स्यान्दो दाबी मुला– तामाङला मुतेबा सभ्यता सम्भोटा हिगिरि मुला । तामाङ ग्योइदा चुसे सोना लाबा मुला । दोङराप साक्षी मुला ओम सम्भोटा पक्षधरला चु दाबीदा दोङरापसे सोझोन अस्वीकार जेक्खे आहिन, खारेज सुताइ लाला । तामाङजुगुसे लामा ठिमदा किन्माहेन्से तिगाइ तामाङ लामाजुगुसे तामाङला ठिमफिरि चु हिगिरि च्याङ्ना तासाइ लिपीबद्ध बिसाम लाबा मुला । थेनोन भोट ग्योइरि, तामाङ ग्योइरि आहिन । चुकारण सम्भोटा हिगि तामाङ ग्योइला संरक्षक हिगि आहिन । शास्त्रीय हिगि जेक्खे हिन्ना ।

ङानि ‘तामयीग’ थेन सम्भोटा हिगिला लिब्रो आहिन । ङान्ना थेमेसे हिक्पा (अक्षर) लोप्बा दोवनागरी हिगिला पृष्ठभुमिग्याम हिन्ना । चुह्राङ बितेमा चु हिगिजुगुरि ङान्छे सेबा आरे बिसि बिबारि म्हाइबाजा आहिन । तामाङ ग्योइ सेबाजुगु सामान्य साक्षर मुजिम बिसाइ नोन देवनागरी हिगि डोबा थेन ब्रिबारि खाम्ला । दातेला लोप्खाङ्ला लोप्बोनजुगु नोन चुनोन हिगिरि प्रशिक्षित ताला । चुकारण ङान्छे सरल हिगिरि तामाङ ग्योइदा ल्हाना सम्प्रेषण लाबा स्हेग्याम (माध्यम) स्होबा हिन्ना ।

ङान्ना गे ह्राङ्ला ग्योइदा सोना लाबा हिन्ना । ग्योइ सोसाम जेक्खे तामाङ जातला ख्युछ्र्या (संरक्षण) ताला । ङोसेबा ताला । अस्तित्व ताला । ग्योइ नोन आचिसाम मुतेबा बेकारला ताम हिन्ना ।

हिगिला मिनरि विवाद लासि तामाङ ग्योइदा सेसि तामाङला याङ्ताम कुण्ठित लाबा आहिन । तामाङ जातला ङोसेबा फ्याबा आहिन । हिगिरि विवाद माजिङ्बाजुगुतेन ङान्ना म्होइजेन मुला, ‘ह्राङ्निसे तामाङ डाजाङसे ह्राङ्नोन थे हिगिजुगुरि अनलाईन, स्योस्यो थेन छ्योइ कादे तेबारि खाम्ला, तेस्ह्युगो । प्रचार प्रसार लास्ह्युगो । चुह्राङ लासाम जेक्खे तामाङ ग्योइला ख्युछ्र्या ताला, संवर्धन ताला ओम जगेर्ना ताला । ग्योइ आथोबा हिगिसे म्हासिकेन निबा तामाङला ग्योइ काआखाम । तामाङला ख्युछ्र्या ताआखाम ।’