म्हिसे पाङबा ग्योइजुगु दाते स्हेबाला आहिन । म्हिला बिकासला ताङतेन युगौंला त्याग थेन समर्पनला प्रतिफल हिन्ना । थेतासे खाजिबाइ ग्योइ खालाइला आउदिन ज्याबा फिला ओम खालाइला आज्याबा दिला बिबा आता । हिन्बामि राज्यला पहुचला ग्योइ वा रास्ट्र–अन्तर्रास्ट्रिय पहुचला ग्योइदा दाते डेनला दृस्टिसे च्याबा थेन स्थानिय ग्योइजुगुदा हेयला दृस्टिसे च्याबा प्रचलन आज्याना लासि ल्हेबा मुला । तामाङ ग्योइए नोन चु चपेटारि आज्याना लासि फसतिबा मुला । निजि स्कुलला ग्योइप्रतिला गलत अबधारनासे अभिभावकजुगु नोन ह्राङला सन्तानजुगुदा आमाग्योइ आहिन, अङग्रेजि ग्योइरि गर्व लाबारि लोप्ला । ग्योइ ख्लाबा बिबा रास्ट्रला स्वाभिमान नाङबा हिन्ना । ह्राङला ङोसेबा ब्याङबा हिन्ना । पुस्तान्तरन तासि खाबा ग्रेन ग्युइदा म्हाना लाबा हिन्ना । लिच्छारि ह्राङदा खालाइला ग्याप्पा स्होबा हिन्ना । खाराङ लासि ग्रेवा, माइना, रुपिकादे स्यान्दोला ग्योइ पाङसि ल्हुइनाङ पिजडारि च्युप्सि चितोला । चु आउदिन दुर्भाग्य थेन दुङालला ताम हिन्ना । स्यान्दोला ग्योइरि गर्व लामा ह्याङसे नोन तिरेकुनु चु दुर्घटना ब्योहोर तितोला ।

दाते आमाग्योइ पाङबाजुगुला सङख्या दिनदाङसे च्याङसिकेन निबा मुला । चुरिक्यार न्हा राज्य न्हा सम्बन्धित जात जाति वा थेतेन सम्बन्धित गेन्दुनजुगुनोन गम्भिर रुपरि ल्हागतिबा म्राङमुला । जातिय अधिकार थेन ङोसेबाला लागि आन्दोलनरत गेन्दुनजुगु ह्राङला अधिकार थेन ङोसेबाला ह्रिबादाम ङ्हाच्छा थान्ना तासाइ थेनोन गेन्दुन ग्योइप्रति आउदिन वेवास्त थेन सम्बन्धहिन अवस्थारि मुला । थे गेन्दुनजुगु तिला म्हान्ना बिसाम राजनितिक अधिकार ठिक तासाम मुतेबा स्हे ह्राङनोन ठिकठाक तासेला मुला । थेन्से चु थामारिक्यार नोन गम्भिर गल्ति लाचिबा मुला । ह्याङ तामाङजुगु नोन चुनोन गलत ग्यालामदा दाङसिकेन ह्राङला लक्ष्यरि दोबा म्हाङ म्राङबान मुतेबा बाङ खर्च लाचिबा मुला । तामाङजुगुला मुतेबाबिमा कोङबा जातिय संगठन नेपाल तामाङ घेदुङ मुबा ताममि ह्याङ क्योङदान सर्वविदितै मुला तासाइ थे गेन्दुन सिंहदरबार ताकतिला ओम ग्योइ–ग्योइकाइदा ल्याक्पा छेप्ला । चु गेन्दुन ह्राङला ङोसेबा उन्बारि याखारगि लिपि चुङसि छ्योङला, न्हा थे लिपिदा पुर्नदा पिन्बारि खाम्ला, न्हा थेदा ख्लाबारिन म्हाइला । तावामला न्हाब्याङ चुङबा याखारगि रापला पात्रह्राङ चित्रन ताचिबा मुला चु गेन्दुनला लागि लिपि । अन्तर्रास्ट्रिय रुपरि नोन तामाङला संगठन स्हेङजिन्बा मुला तासाइ ग्योइ–ग्योइकाइप्रति चु गेन्दुन नोइ घेदुङलान दुर्दसा थोसि राप्बा मुला । चु ङ्हि नोन गेन्दुनसे तामाङ ग्योइला कक्षाजुगु संचालन, स्थानिय सरकारतेन समन्वयन लासि आमाग्योइला डोबाला लागि पहल, ग्योइकाइ ब्रिबाजुगुला छ्योइ तेबा, ब्याकारनदा पुर्नता, ब्रिबारि मानकिकरनला तर्जुमा, कक्षा पुस्तकजुगु स्हेङबा लातोबा हिन्ना, चुरिक्यार लिसोन नजरअन्दाज लाचिबा मुला । जुन स्हेला लागि गेन्दुन स्होला थेनोन तामदा वेवास्त ताला बिसाम ज्यामिरला दोङरि सुन्तला ख्रुङसि चिबा ह्राङबा जेक्खे हिन्ना । थेसे राजनितिक अधिकारमि याङला तासाइ थेतेन प्रयोगला लागि ह्राङला बिबा तिलाइ नोन तासेला आरे, चुह्राङ ताजि बिसाम याङबाला अर्थन आचि । दुइ मुमान चु गेन्दुनजुगुसे ह्राङला ग्यालाम सच्याप लातोला बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । तामाङ ग्योइ–ग्योइकाइरि तामाङ डाजाङ, नाङसाल क्लब, सेमल्हेङ न्हान थेन स्रस्टा समाज संस्थागत रुपरि ल्हागतिचिमुला बिसाम भासाबिद अमृत योन्जन ब्यक्ति तासि नोन मुतेबा तामाङ ग्योइ थेन ग्योइकाइला संस्थागत मियो दोबा मुला । ह्राङला समुदायला ग्योइप्रति थेला त्याग थेन समर्पनदा ह्याङसे खाइमाइ नोन ठिक ढङगसे मुल्याङकन लाबारि खामचिबा आरे । चुमि कस्तुरिसे बिना आसेबाह्राङ, मिरक्वाङ क्वाङसे ह्राङला ह्याल आम्राङबा ह्राङ ग्रेन बिडम्बना हिन्ना । ङाइ म्हान्मुला, लिउरि तामाङ ग्योइ थेन ग्योइकाइसे दोङरापरि चुला ग्रेन साइ फातोसेला मुला । थेला ल्हुइनाङरि ब्याकरनला पुर्नता स्वरुप थेन मानकिकरनला याखारगि खाका सहोबारि खाम्साम तामाङ ग्योइकाइसे मनि स्याप्बा ह्राङ तासेला मुला तासाइ सम्भावना आउदिन च्याङसिकेन निचिबा अबस्था मुला । चु संस्थागत पहल ताबारि आखाम्बा परिनाम हिन्ना । ग्योइ–ग्योइकाइ थुमरि ल्हागाब ताबा तामाङ डाजाङ बिमा स्यान्दो ग्योइकाइ गेन्दुनजुगुसे नोन चुपट्टि ओदे ध्यान पिन्बा म्राङबा आरे । बिना मानकिकरन थेनिकादेसे ह्रेङबा दुइ ब्यतित लाजिन्बा मुला । चु गेन्दुनजुगुसे नियोजित रुपरि ग्योइकाइला बिधागत किासरि नोन प्रसस्त ध्यान पिन्बारि खाम्बा म्राङबा आरे । चु कमजोरिदा दुइरिन सच्याप लाबारि खाम्साम म्हाररि म्हार काप्माह्राङ तासेला ताम लिउसेसेन ओन्ला । तामाङ डाजाङ, नाङसाल क्लब, सेमल्हेङ न्हान थेन स्रस्टा समाजला संस्थागत बिकासतेन दाते तामाङ ग्योइकाइ ह्वाइ, ह्वाइखारि जेक्खे आकोल्ना राप, चोमताम, प्रबन्ध, तुनराप, ग्रेनराप, खन्डकाब्य, महाकाब्य, चेमा, डान्बा, ल्हामताम थेन दोबा ग्योइकाइरि कुलतापुर्वक फड्को छेपजिन्बा मुला । तामाङ न्हाङखोरला स्हेङबालिच्छाम अनुसन्धात्मक लेख थेन तामाङ सम्बन्धि अभिलेखिकरनला गे सुताइ ताचिबा मुला । नेपालला स्यान्दो जातिला ग्योइ थेन ग्योइकाइ च्यामा तामाङ ग्योइकाइसे तुन्बा दुइरि चोदे ल्हाना ग्रेन फडको छेप्सि आमाग्योइला ग्योइकाइरि ह्यालला सुखद आरम्भ लाबा प्रस्टान म्राङबारि खाम्ला । चु पक्षग्याम च्यामा बिसाम म्हान्मुला कि चु गर्वला ङ्हाम्बा बिसय हिन्ना ।   

दारे ह्याङसे ह्याङला ब्रिबाला बिसयला बारे नोन काठुइ लाबा दुइ खासिजिन्बा मुला । ह्याङला ब्रिबा तिल्दा थेन तिल्ला लागि बिबा बहस ताबारि जरुरि मुला । ब्रिखेनला लोप्बा दुइला ब्रिबाजुगु ब्यक्तिगत स्वेच्छाग्याम निर्देसित तासि ब्रिसाइ नोन गोल्से थे समाजला सम्पति दोबारि दोमुला ओम थे ब्रिबासे समाजदा फाइदा वा बेफाइदा ताना लाबारि ह्रो लाला । चुसे दाते बिमा नोन लिउर ग्रेन ऐतिहासिक छापजुगु ख्लाबा लाला । ‘गिता’ ह्याङ क्योङसेन डोसि खाबा छ्योइ हिन्ना, चुह्राङ नोन लासि तामाङ ग्योइला ताम्बाकाइतेन नोनइ ह्याङसे डोसिन खाबा मुला । गितासे दाते भारतरि राजनितिक गाइडला स्वरुप किन्बा मुला बिसाम ताम्बाकाइतेन तामाङ जातिरि थेला जातिय संस्कारिक सोना लाबा मुल निर्देसिका दोबा मुला । गिता ब्रिबा ल्हानान दुइदोना नोन उपयोगि छ्योइ आतानि, जब ब्रिटिस लिब्रोला आन्दोलन तिजि, थेहेन्से ल्हेसिकेन निबा चुला महत्व दाते खासि भारतिय सासकजुगुला मुल गाइड दोजि । चुह्राङ नोन लासि तामाङला लागि ताम्बाकाइतेन । चुमि तिलाइ उदाहरन हिन्ना, थेसे ब्रिबाला दुइरि आताना सयौ दिङलिच्छा ह्राङला अस्तित्व स्थापित लाजि । आयाङबा प्रेमला बर्ननकार अलिघेरि दाते थेन भोगप लाबा प्रेमला ब्याख्याकार हनोरे दि बाल्जाक प्रेम लेखनरि तिनि जाम्बुलिङनाङ गिक्छा नम्बररि दर्ज ताबा मुला । थेन्ना चु खाजिबाइ नियोजित ब्रिबा आरेमुबा, जसरि तोल्सतोय, आन्तोन चेखभ, गोर्कि, लुसुनजुगुसे सावधानिपुर्वक म्हि जातिला प्रेम थेन ह्युल्बाला बाङला स्तुत्यला लागि ब्रिबा मुबा । तामाङ ग्योइ ब्रिबारि नोन नियोजित रुपरि ब्रिबा ब्रिखेनजुगु नोन मुला, थेसे राजनितिक आस्थादा ह्राङला मुल आधार स्होबा मुला, द्धन्दाजत्मक–भाउतिकबाददा किन्बा मुला, खालाइजा चु सिद्धान्तला लिब्रो दिसारि नोन मुला, थेनिजुगु ह्राङ ह्राङला राजनितिक बिचारग्याम अभिप्रेरित मुला । थेनिकादे ह्राङला बिचारदा ख्लाबा पक्षरि नोइ आम्राङमुला । ब्रिबारि बैचारिक अडान ताबा बिबा ज्याबा तामए हिन्ना । थेसे ह्राङसे म्हान्बा वर्गला ल्हाना च्याङना हितए नोन लासेला मुला बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । ङाइ गलत ढङगसे गोचिबा आरे बिसाम तामाङ ग्योइला माउलिक थेन माउखिक ग्योइकाइ चुला बोरि ल्हानान बिसिस्ट ग्लारि मुला । केबा, ब्रेल्बा, सिबा थेन स्यान्दो अबसरजुगुरि खेप्पा खुयुसे पाङबा ग्योइकाइरि चु जातला ठुङबा, बिकासला रेमरि ह्राङसे नातोबा बिपति, ल्हुइ–जनाबरजुगुतेनला सम्बन्ध, कबिला राज्यला म्हासतिबा, पृथ्विनारायनला एकिकरनलिच्छा राज्यसmे मासन्या जातरि थान्सि लाबा ब्यबहार, बाङबा कोङबा जाजुगुफिरि राज्यसे लाबा श्रमसोसन, ह्राङला जामे चाङदा धाइ, सुसारे, यौनदासि स्होबा कारुनिक स्हुला खाइमाइ आथुम्बा फेहरिस्ता मुला । जहानिया राना सासन, पन्चायत ब्यबस्था, ०४७ ला जनआन्दोलन, माओबादि ससस्त्र युद्धला तिबा थेन थुम्बा, ०६२–६३ ला जनआन्दोलन थेन गनतन्त्र, थे पोबा राजनितिक दुइ थेन थेन्ना म्हाङला उत्सब थेन डोङबाला दुइ, काल थेन परिबेसदा ठिक ढङगसे दुइसि थे पात्रादा ग्योइकाइरि उताराप लाबारि खाम्साम चु ग्योइकाइ उत्कृस्ट ग्योइकाइ तासेला मुला । ह्याङला लिउला पिडिजुगुसे ह्राङला पुर्खासे खाराङबा खाराङबा संघर्सला दुर्भाग्यपुर्न ल्हुइ भोगतिसि ह्राङला सन्तान दरसन्तानदा सुनाउलो दिनजुगु पिन्बारि सफल ताबा चिम बिबा ज्याबा सिक्षा याङसेला मुला । चुसे थेनिकादेदा ल्हुइ सोबारि छार संघर्सला ग्यालामजुगु ल्हेना लासेला मुला । ह्याङसे ह्राङला ग्योइकाइरि चु टिपोटजुगु लाबारि खाम्बा ह्राङ ङाइ छोर्बा आरे । 
तामाङ जनजिवनरि आधारित कादे ल्हाना सारापकादे मुला, थेदा सुताइ तिनिदोना लिपिबद्ध लाबारि ह्याङसे खाम्बा आरे । लापताबा, बोम्बो, म्हाङ डुडुइला राप, थेनिकादेला मनोबैग्यानिक उपचार पद्दति, मानला ङोसेबा, तामाङरि लामा वाङ, लामा थेन बोम्बो गुङला सता संघर्सला राप ऐतिहासिक बिकासला रोेचकतातेन थुइबा मुला । चुदा ह्याङसे ठिक ढङगसे गोसि ग्योइकाइरि उताराप लाबारि जरुरि मुला । भोल्गाहेन्से गङगादोना राहुल संस्कृत्यायनसे म्हिला बिकास ताङदा खाराङ लासि औपन्यासिक ग्योइरि ऐतिहासिक बर्नन लाजि, थे रापबिमा पक्कान नोन ह्याङला स्वागे स्हेङबाला राप च्याङना मुला ह्राङ ङाइ म्हान्बा आरे । ङाइ तिनिदोना जाम्बुलिङला स्यान्दो जातिरि स्वागे सम्बन्धि खाजिबाइ लेखोट स्याप्बारि खाम्बा आरे, बिद्धान लामा टि ग्याल्छेनतेन अन्तरसम्बाद तामा नोइ चु तामला जानकारि याङबारि खाम्बा आरे । थेसे तिब्बतला तिलाइ जातिरि म्राङबा सम्भावनादा तिलाइ बिद्धानजुगुला अध्ययनसे उन्बा जानिकारि पिन्बा मुला । तिनि ह्याङ स्वागेदा साला सम्बन्ध, लेङ थेन याखारगि आपाला सन्तानला लिरि सजिलोन बर्नन लासि ह्यारचिबा मुला । थे दुइला भाउगोलिक बनौट, थेनिकादेला ह्रुइ करन थेन थुइबारि दोबा स्वागे सम्बन्धला परिस्थितिदा अध्ययन लामा चु तामजुगुरि बिस्वस्त ताबा खाजिबाइ आधार आस्याप । ताम्बाजुगुदा चु तामला जानकारि तातोबा हिन्ना तासाइ ताम्बा स्हेङबा ङ्हाच्छान चु प्रचलन खाजिन्बाला कारन थेनिकादेरि नोन चु ग्युइ आरेबा कि बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । दारे ह्याङसे स्वागे स्हेङबाला म्हाइबारि ग्योइसास्त्रिय दृस्टिग्याम नोन म्हाइतोबा म्राङमुला । ग्योइसे नोन मानव बिकासला तिलाइ चुरो ग्लादोना दोना लाबा ग्यालामला गे लाला । चुह्राङबा बिसयजुगुदा ह्याङला ग्योइकाइरि कलात्मकपुर्वक उतार तिबारि खाम्साम चु नोन उकत्कृस्ट ग्योइकाइ दोनिसेला मुला । तामाङ बिमा स्यान्दोरि आस्याङ आङिला जा जामेरि ब्रेल्बा लाबारि बन्देज मुला । थेनिकादेला सामाजिक कचहरिसे जेक्खे आहिन, चु ह्युलला ङ्हाच्छाला राज्यसत्तासे चुदा हाडनाता न्हाङला कानुनि ब्याख्यारि थान्बा मुला ओम दाते नोन चु कानुनसे निरन्तरता याङचिबा मुला । ०४७ ला बहुदलिय प्रजातन्त्रला स्थापना लिच्छाला खुकुलो राजनितिक परिघटना लिच्छा तामाङजुगुसे नोन गोल्से गोल्से चु ह्राङला परम्परा हेन्से चलप तासि खाबा चलनदा निसेधरिक्यार आङबाकेन मुला । ओसो सरसरति च्यामा चु चलन म्हासिकेन निबा फाइदाजनक म्राङसाइ नोन नेपालि समाज न्हाङला जामेकोलादा ङ्च्छिा दर्जारि थान्सि ब्यबहार लाबा प्रबृतिसे बिसाम तामाङ न्हाङरि नोन लहेबा अबसर याङबा मुला । आर्यजुगुला चाङ स्युइमिला रोग क्योलोलो ह्याङला कुदापरि दोगाबाकेन मुला ओम मातृसतारि चलप तासि खाबा तामाङ ठिमरि पुरुससताला स्वासे ख्राप्बाकेन मुला । ह्रेङबा दुइदोना मातृसताला निति नियमरि मुबा चु समाज आस्याङ आङिला जा जामे ब्रेल्बा ख्लासिकेन निमा दाते खाराङ लासि पुरुससतारि वाङजि ओम जामेकोला फिला हिंसाला घटना तिबा चुजि बिबा तामदा ह्याङसे न्हा ह्याङला ग्योइकाइग्याम उन्बारि खाम्बा मुला न्हा चुदा नुप्बारि दोसि संस्कृति चिन्तन मनन नोन लाबारि खाम्बा मुला । चु बिसय नोन ह्याङला ग्योइकाइसे ध्यान पिन्दोबा ताला बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । 

तामाङ सम्बन्धि मिथरि आधारित तिलाइ ग्रेनराप नोइ म्राङबा मुला । युग पाठकला उर्गेनला घोडा उदारहरनला रुपरि ह्याङसे किन्बारि खाम्ला । दोङरापदा अतिरन्जित लाबा बिबा दोङरापप्रतिला ग्रेन अपमान हिन्ना । चु ग्रेनरापसे नाङबा प्लेबा तामाङ जातिला गौरवपुर्न दोङरापदा दाम्बान दातेला राजनैतिक परिवर्तनदा चु जातिसे पिन्बा योगदानदा कदर लाबारि म्हाइबा मुला, तासाइ ब्रिखेनसे तामाङला राज्य मुबा थेन थेरि छलपुर्न ग्लेदा सेसि राज्य ब्यान्बा ब्याख्या लाबा मुला । म्हिला बिकासला ताङला दोङरापदा दाम्जि बिसाम चु सारसर झुठ थेन बेइमानि ताम ताबारि निसेला मुला । तामाङजुगु कबिला बिमा फिरि रेसि राज्यला अबधारनादोना दोबारि खाम्बा आम्राङमुला । थेसे बिबा लाबा ग्ले ह्याङसे दाते गोबा लाबा ग्ले (राजा) हिन्ना कि आहिन सबिस्तार तथ्यला छ्याम ह्याङसे दाम्तोसेला ताला । धादिङ, नुवाकोट, रामेछाप, काभ्रे जे जति ग्लारि दातेलाजुगुसे तामाङ ग्ले मुबा बिसि दावा लाचिबा मुला, चु गलत ताम हिन्ना बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । ग्ले दोबाला लागि राज्य तोला, राज्य ताबारि सेना तोला, सिमाना तोला ओम सासनबिधि तोला, चु ग्लाजुगुरि खानाङए नोन चु तामजुगुला सङकेत आम्राङमुला । च्यामा आधिकारिक ह्राङ म्राङबा तिमालला ग्ले बिबा रेन्जेनमि सेन ग्लेला किल्ला रक्षाप्रमुख ह्राङबा जेक्खे म्राङबाकेन मुला । स्यान्दो ग्लालामि नाम्सा वा कबिला प्रमुख जेक्खे मुला । दोङरापदा चुह्राङ लासि कोल्डेङ लासि ग्योइकाइरि ब्याख्या लामा लिउरि चुसे ग्रेन अन्यौल थेन द्धन्द बासेला मुला । ह्याङसे ऐतिहासिक बिसयदा खाइमाइ हल्का ढङगसे मनोरन्जनला बिसय स्होबारि आदे बिबा म्हान्मुला । स्यान्दो काप्तोबा ताम, ङाइ तिलाइ दुइ ङ्हाच्छा फुलमान बलग्याम ब्रिबा ‘सोनाम ग्याल्मो’ चेमा च्याबा मुबा । चुदा ल्हानान सेन प्रसंसा लाबा म्राङजि, तासाइ चुला दिर्घकालिन असरला बारेरि खालाइसे कलम चलप लाबा आम्राङनि । जंगबहादुर रानाला कुरुप सासनदा लिखन्डि ताना लाबा आहिन कि लिच्छादोना ह्राङजा लिखन्डि तासेला मुला । चु चेमाला राप सर्लाहि, रौतहटरि चिबा माङगारजुगुसे क्यालोला रुपरि पाङसिकेन खाबा पुख्यौलि राप हिन्ना चु, ब्रिखेन बलसे तामाङरि बोर्सि थुइबा मुला । तामाङजुगु थे दुइरि थेरि चिबा मुजि कि आरे ह्याङसे तथ्यगत रुपरि दाम्जि बिसाम चु सारसर झुठ थेन बेइमानि ताम ताबारि निसेला मुला । तामाङजुगु कबिला बिमा फिरि रेसि राज्यला अबधारनादोना दोबारि खाम्बा आम्राङमुला । थेसे बिबा लाबा ग्ले ह्याङसे दाते गोबा लाबा ग्ले (राजा) हिन्ना कि आहिन सबिस्तार तथ्यला छ्याम ह्याङसे दाम्तोसेला ताला । धादिङ, नुवाकोट, रामेछाप, काभ्रे जे जति ग्लारि दातेलाजुगुसे तामाङ ग्ले मुबा बिसि दावा लाचिबा मुला, चु गलत ताम हिन्ना बिबा ङाइ म्हान्बा मुला । ग्ले दोबाला लागि राज्य तोला, राज्य ताबारि सेना तोला, सिमाना तोला ओम सासनबिधि तोला, चु ग्लाजुगुरि खानाङए नोन चु तामजुगुला सङकेत आम्राङमुला । च्यामा आधिकारिक ह्राङ म्राङबा तिमालला ग्ले बिबा रेन्जेनमि सेन ग्लेला किल्ला रक्षाप्रमुख ह्राङबा जेक्खे म्राङबाकेन मुला । स्यान्दो ग्लालामि नाम्सा वा कबिला प्रमुख जेक्खे मुला । दोङरापदा चुह्राङ लासि कोल्डेङ लासि ग्योइकाइरि ब्याख्या लामा लिउरि चुसे ग्रेन अन्यौल थेन द्धन्द बासेला मुला । ह्याङसे ऐतिहासिक बिसयदा खाइमाइ हल्का ढङगसे मनोरन्जनला बिसय स्होबारि आदे बिबा म्हान्मुला । स्यान्दो काप्तोबा ताम, ङाइ तिलाइ दुइ ङ्हाच्छा फुलमान बलग्याम ब्रिबा ‘सोनाम ग्याल्मो’ चेमा च्याबा मुबा । चुदा ल्हानान सेन प्रसंसा लाबा म्राङजि, तासाइ चुला दिर्घकालिन असरला बारेरि खालाइसे कलम चलप लाबा आम्राङनि । जंगबहादुर रानाला कुरुप सासनदा लिखन्डि ताना लाबा आहिन कि लिच्छादोना ह्राङजा लिखन्डि तासेला मुला । चु चेमाला राप सर्लाहि, रौतहटरि चिबा माङगारजुगुसे क्यालोला रुपरि पाङसिकेन खाबा पुख्यौलि राप हिन्ना चु, ब्रिखेन बलसे तामाङरि बोर्सि थुइबा मुला । तामाङजुगु थे दुइरि थेरि चिबा मुजि कि आरे ह्याङसे तथ्यगत रुपरि दाम्सि च्यातोबा ताला । थे थुमरि तामाङ चिबारि चुबा कादे दिङ ताजि ? म्हान्गेले तामाङजुगु थेरि चिबारि चुजिन्बाला चिम रो, पुर्न दासि ल्हुइ बिताप लाबा याखारगि तामाङसे थे दुइरि मुतेबा बिमा बाङबा सासकदा तिा ओदे सजिलोन हु्रप ताबारि म्याङजि ताला ? हतियार थोसि थेला ङामरि दोबा सौभाग्य स्याप्जि ताला ? चुह्राङबा असम्बन्धित बिसयजुगुदा ऐतिहासिक ग्योइकाइला दस्ताबेज स्होबारि आदे, चुसे गलत ग्याम उन्ना । चुताबासे ह्याङ तामाङ ब्रिखेनजुगु दुइरिन सचेत तासि ग्योइकाइ ब्रिबारि अग्रसर तातोला बिबा ङाइ म्हान्बा मुला ।